Mối nguy khi Chính phủ Mỹ áp “giá sàn” trong lúc Fed cật lực chống lạm phát

Giữa lúc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đang chật vật ghìm cương giá cả, chính quyền Tổng thống Donald Trump lại chuẩn bị triển khai một chính sách đi ngược lại hoàn toàn: áp đặt giá sàn. Canh bạc nguy hiểm này, khởi đầu với đất hiếm để đối phó Trung Quốc, có nguy cơ châm ngòi cho một vòng xoáy tăng giá mới.

Giá sàn: Công cụ kiểm soát “ngược đời”

Giá sàn (price floor) là một hình thức kiểm soát giá, buộc người mua phải trả một mức giá tối thiểu cho một loại hàng hóa, bất chấp giá thị trường có thể thấp hơn. Trái ngược với giá trần (price ceiling) vốn được sử dụng khá thường xuyên để kiềm chế lạm phát, giá sàn là một công cụ ít được dùng đến trong các nền kinh tế thị trường, bởi nó vừa đi ngược lại nguyên tắc cạnh tranh tự do vừa, gây bất lợi cho đông đảo người tiêu dùng .

Trong một cuộc phỏng vấn với đài CNBC hôm 15/10, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã xác nhận chính quyền sẽ sử dụng “giá sàn và các hợp đồng mua kỳ hạn” trên một loạt “ngành công nghiệp” để đảm bảo an ninh quốc gia. Ngành đầu tiên được nhắm đến là đất hiếm.

Vậy tại sao Chính phủ Mỹ lại quyết định can thiệp để ngăn giá cả giảm xuống, ngay giữa lúc lạm phát vẫn là mối lo hàng đầu? Câu trả lời nằm ở cuộc đối đầu địa chính trị ngày càng gay gắt với Trung Quốc.

Đòn đáp trả trong cuộc chiến đất hiếm

Đất hiếm là một nhóm gồm 17 nguyên tố hóa học, đóng vai trò không thể thiếu trong việc sản xuất mọi thứ, từ điện thoại thông minh, xe điện cho đến các hệ thống vũ khí tối tân. Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã xây dựng được một vị thế thống trị gần như tuyệt đối, kiểm soát 90% hoạt động tinh chế và xử lý đất hiếm toàn cầu.

Gần đây, Bắc Kinh đã quyết định “vũ khí hóa” sự thống trị này bằng một hệ thống cấp phép mới, yêu cầu các công ty trên toàn thế giới phải xin phép Trung Quốc để được mua bán các sản phẩm có chứa dù chỉ một lượng nhỏ đất hiếm do Trung Quốc cung cấp. Mỹ coi chính sách mới này như một lời tuyên chiến kinh tế, trao cho Bắc Kinh quyền lực kiểm soát các chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu.

Để đáp trả, Mỹ phải tìm cách tự chủ. Vấn đề là, việc khai thác và tinh chế đất hiếm ở Mỹ cực kỳ tốn kém do các quy định nghiêm ngặt về môi trường và chi phí lao động cao. Các nhà sản xuất Mỹ đơn giản là không thể cạnh tranh về giá với các sản phẩm từ Trung Quốc, vốn được hưởng lợi từ trợ cấp của Chính phủ và các tiêu chuẩn môi trường lỏng lẻo hơn.

Nếu giá đất hiếm trên thị trường toàn cầu giảm xuống quá thấp, các công ty khai thác của Mỹ sẽ thua lỗ và phá sản, khiến sự phụ thuộc vào Trung Quốc càng trở nên trầm trọng. Đây chính là lúc giá sàn xuất hiện. Bằng cách đặt ra một mức giá bán tối thiểu đủ cao, Chính phủ Mỹ sẽ tạo ra một “tấm đệm lợi nhuận”, đảm bảo các nhà sản xuất trong nước có thể tồn tại và phát triển, bất chấp giá quốc tế rẻ đến đâu.

Nghịch lý Washington: Chân phải đạp phanh, chân trái nhấn ga

Chính sách này tạo ra một nghịch lý trớ trêu ngay tại trung tâm Washington. Một bên là Cục Dự trữ Liên bang dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Jerome Powell đang phải đối phó với bài toán nan giải mang tên lạm phát. Trong biên bản cuộc họp FOMC vào tháng 9 cũng như các bài phát biểu gần đây, Chủ tịch Powell và các quan chức Fed khác đều tỏ ra lo ngại về rủi ro lạm phát đang tăng lên.

Thước đo lạm phát mà Fed ưa thích sử dụng là core PCE (loại trừ giá lương thực và năng lượng) đang ở mức 2.9%, cao hơn nhiều so với mục tiêu dài hạn là 2%.

Bên còn lại, chính quyền lại chuẩn bị thực thi một chính sách chắc chắn sẽ đẩy giá cả lên cao. Đất hiếm là vật liệu đầu vào của vô số sản phẩm. Việc áp giá sàn sẽ làm tăng chi phí sản xuất và cuối cùng, người tiêu dùng sẽ phải gánh chịu thông qua giá bán sản phẩm cao hơn.

Hành động của Fed và chính quyền Donald Trump chẳng khác nào một người lái xe đang cố gắng giảm tốc độ bằng cách đạp phanh thật mạnh, nhưng đồng thời lại nhấn thêm ga. Các chính sách này cho thấy sự mâu thuẫn sâu sắc giữa hai mục tiêu: ổn định giá cả và đảm bảo an ninh quốc gia.

Can thiệp không điểm dừng?

Mối nguy lớn nhất của chính sách giá sàn không chỉ là lạm phát tức thời, mà còn là khả năng lan rộng: Một khi giá sàn được áp dụng với ngành đất hiếm, Chính phủ có thể sẽ tiếp tục áp dụng với bất kỳ ngành nào khác.

Bộ trưởng Scott Bessent cho biết đã xác định được 7 ngành “chiến lược” để tăng cường các biện pháp can thiệp như chính phủ trực tiếp nắm cổ phần, xây dựng kho dự trữ chiến lược, hay áp dụng giá sàn.

Cái cớ “an ninh quốc gia” được sử dụng để biện minh cho việc áp giá sàn lên đất hiếm là một lý do rất dễ được mở rộng sang các lĩnh vực khác.

Nếu đất hiếm là chiến lược, thì dầu mỏ, khí đốt tự nhiên đương nhiên cũng là những mặt hàng tối quan trọng. Chi phí sản xuất dầu của Mỹ cao hơn so với Trung Đông, nếu tuần sau ông Trump tuyên bố áp giá tối thiểu 100 USD/thùng để bảo vệ ngành năng lượng nước nhà thì sao?

Uranium dùng cho các nhà máy điện hạt nhân và chế tạo bom nguyên tử tất nhiên cũng mang tính chiến lược. Đất hiếm rất cần thiết cho sản xuất xe điện và thiết bị điện tái tạo, nhưng các kim loại như đồng, niken và lithium cũng là những thành phần không thể thiếu. Liệu những kim loại này cũng sẽ được áp giá sàn?

Nếu Trung Quốc có thể bán phá giá xe điện, liệu Mỹ có nên áp giá sàn cho cả ngành ô tô?

Ngày 04/05 năm nay, ông Trump gọi các phim do nước ngoài sản xuất là “mối đe dọa an ninh quốc gia” và tuyên bố áp thuế quan 100% với phim nhập khẩu để bảo hộ ngành phim trong nước. Nếu phim giải trí được coi là vấn đề an ninh quốc gia thì bất cứ ngành nào cũng có thể được xem là quan trọng chiến lược để phải áp giá sàn.

Chính Bộ trưởng Tài chính Bessent cũng thừa nhận rủi ro này khi nói rằng: “Chúng ta phải rất cẩn thận để không can thiệp quá đà”. Nhưng câu hỏi đặt ra là, ai sẽ là người quyết định đâu là giới hạn?

Mâu thuẫn trong chính sách đối ngoại và kinh tế

Trong bối cảnh nguồn cung đất hiếm nói riêng và chuỗi cung ứng nói chung có nguy cơ đứt gãy vì căng thẳng với Trung Quốc, Bộ trưởng Tài chính Mỹ tuyên bố “chúng ta phải tự chủ, hoặc tự chủ cùng với các đồng minh”. Tuy nhiên, các chính sách của Washington lại thường đi ngược lại tinh thần tự chủ đó.

Chính quyền Mỹ đã liên tục đe dọa và áp thuế quan lên các đồng minh thân cận nhất như Canada, Mexico và Liên minh châu Âu, gây khó khăn cho việc xây dựng một chuỗi cung ứng đáng tin cậy bên ngoài Trung Quốc.

Trớ trêu hơn cả, chính sách mới này dường như là sự sao chép mô hình kinh tế của đối thủ. Khi chỉ trích Trung Quốc, ông Bessent nói: “Trung Quốc là một nền kinh tế nhà nước... Chúng tôi sẽ không để một nhóm công chức quan liêu ở Bắc Kinh cố gắng quản lý chuỗi cung ứng toàn cầu”. Nhưng cùng lúc đó, một nhóm công chức ở Washington lại đang dùng quyền lực nhà nước để can thiệp vào giá cả và chọn ra “người thắng cuộc” trong số hàng loạt công ty cùng ngành thông qua quyết định đầu tư cổ phần.

Chính phủ Mỹ sở hữu 10% cổ phần của các công ty Intel, Lithium Americas, Trilogy Metals; 15% của MP Materials; có quyền phủ quyết tại US Steel; buộc Nvidia và AMD phải nộp 15% doanh thu bán chip cho Trung Quốc,…

Nước Mỹ đang đứng trước một sự đánh đổi lịch sử. Để đối phó với một đối thủ không chơi theo luật thị trường tự do, Mỹ dường như cảm thấy buộc phải từ bỏ một phần các quy tắc lâu đời của chính mình. Canh bạc giá sàn có thể giúp Mỹ giành lại quyền tự chủ trong các ngành công nghiệp chiến lược, nhưng nó cũng có nguy cơ làm xói mòn nền tảng cạnh tranh tự do đã làm nên sức mạnh của nền kinh tế Mỹ, đồng thời tạo ra một cơn đau đầu mới cho cuộc chiến chống lạm phát vốn đã đầy cam go.

Đức Quyền, VIETSTOCK