Điều gì sẽ xảy ra nếu cơn sốt AI 3.000 tỷ USD nổ tung?

Tờ The Economist nhận định, AI hiện đã nằm trong số những cơn sốt đầu tư lớn nhất lịch sử hiện đại. Năm nay, các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ sẽ chi gần 400 tỷ USD cho cơ sở hạ tầng cần thiết để vận hành các mô hình trí tuệ nhân tạo (AI).

OpenAI và Anthropic – hai hãng dẫn đầu trong lĩnh vực phát triển mô hình – đang huy động hàng tỷ USD chỉ sau vài tháng; định giá kết hợp của họ hiện đã tiến gần 500 tỷ USD. Các nhà phân tích ước tính đến cuối năm 2028, tổng số tiền chi cho các trung tâm dữ liệu trên toàn cầu sẽ vượt 3.000 tỷ USD.

Quy mô đặt cược khổng lồ này đặt ra câu hỏi: Điều gì sẽ xảy ra khi đến “ngày hoàn vốn”? Ngay cả khi công nghệ thành công, nhiều người vẫn sẽ thua lỗ nặng. Và nếu công nghệ không đạt kỳ vọng, tác động kinh tế – tài chính sẽ đến nhanh chóng và dữ dội.

Các nhà đầu tư luôn đổ xô vào những công nghệ hứa hẹn, nhưng làn sóng AI còn cực đoan hơn nhiều so với các cơn sốt trước đây. Những người lạc quan tin rằng trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – mô hình vượt trội hơn con người trong hầu hết các nhiệm vụ nhận thức – có thể chỉ cách chúng ta vài năm. Công ty đầu tiên đạt được thành tựu này sẽ gặt hái lợi nhuận không tưởng. Nhà đầu tư và nhà sáng tạo đều hiểu rằng mình có thể đặt cược sai mô hình. Nhưng nếu chi tiêu chậm rãi, thận trọng, họ coi như không còn cơ hội.

Hệ quả là một cuộc đua đầu tư không ngừng nghỉ đang diễn ra, khi các gã khổng lồ công nghệ mạnh tay chi tiền cho năng lực tính toán để xây dựng mô hình lớn nhất. Một loạt người chơi mới cũng bị cuốn vào, từ nhà phát triển bất động sản đến nhà sản xuất điện.

Oracle là cái tên mới nhất tham gia “bữa tiệc”. Giá trị công ty tăng vọt ngày 10/9 sau khi đưa ra dự báo tham vọng cho mảng đám mây liên quan đến AI, tạm thời đưa Larry Ellison trở thành người giàu nhất thế giới.

Dù thế nào, nhiều nhà đầu tư chắc chắn sẽ mất tiền. Trong kịch bản tươi sáng nhất, AGI xuất hiện, mở ra một thế giới tăng trưởng kinh tế khoảng 20% mỗi năm, như nhiều phân tích từng dự đoán. Một số cổ đông sẽ thu về lợi nhuận khổng lồ; nhiều người khác sẽ chịu tổn thất nặng.

Nhưng cũng cần cân nhắc những kịch bản “đời thường” hơn. Công nghệ có thể tiến triển theo những hướng mà nhà đầu tư không ngờ tới. Cuối thế kỷ 19, khi dòng điện xoay chiều thắng thế ở Mỹ, các công ty điện một chiều bị lấn át và buộc phải sáp nhập.

Ngày nay, nhà đầu tư tin rằng những kẻ thắng cuộc AI sẽ là những ai vận hành được mô hình lớn nhất. Nhưng như các báo cáo gần đây, người dùng sớm đang chuyển hướng sang các mô hình ngôn ngữ nhỏ hơn, cho thấy có thể không cần năng lực tính toán quá khổng lồ.

Hoặc, con đường đến ứng dụng rộng rãi có thể chậm chạp và gập ghềnh hơn dự kiến. Những trục trặc trong công nghệ, khó khăn trong việc cung cấp điện nhanh chóng, hay sự trì trệ trong quản trị có thể khiến mức độ tiếp nhận AI diễn ra dần dần. Khi kỳ vọng doanh thu AI giảm xuống, nhiều nhà đầu tư và chủ nợ có thể không còn sẵn sàng chấp nhận chi phí khổng lồ. Dòng vốn có thể chững lại; một số startup chịu lỗ nặng có thể phải đóng cửa.

Nếu “mùa đông AI” diễn ra, điều đó sẽ thế nào?

Trước hết, nhiều khoản chi tiêu ngày nay có thể trở thành vô nghĩa. Sau cơn sốt đường sắt ở Anh thế kỷ 19, đất nước vẫn còn lại hệ thống đường ray, hầm và cầu phục vụ đến tận bây giờ. Sau bong bóng dotcom, mạng cáp quang vẫn tiếp tục truyền dữ liệu. Nhưng cơn sốt AI có thể để lại di sản ít bền vững hơn. Dù vỏ ngoài của các trung tâm dữ liệu và hạ tầng điện có thể tận dụng cho mục đích khác, hơn một nửa chi phí hiện nay tập trung vào máy chủ và chip chuyên dụng – những thứ sẽ nhanh chóng lỗi thời chỉ trong vài năm.

Tin tốt là hệ thống tài chính hiện tại có lẽ vẫn đủ sức đón nhận một cú sốc. Một số cú sập công nghệ trong quá khứ từng rất tàn khốc; sau khi bong bóng đường sắt ở Anh nổ tung trong thập niên 1860, nhiều ngân hàng chịu lỗ nặng, dẫn đến khủng hoảng tín dụng. Nhưng cho đến nay, phần lớn đầu tư vào trung tâm dữ liệu được tài trợ bằng lợi nhuận khổng lồ của các tập đoàn công nghệ lớn.

Dù Meta và một số công ty khác đã phải vay nợ để tài trợ cho các khoản đầu tư mới nhất, các mảng kinh doanh siêu lợi nhuận và bảng cân đối kế toán vững mạnh giúp họ có đủ khả năng duy trì. Những quỹ tín dụng tư nhân – thường được tài trợ bởi cá nhân giàu có và các tổ chức – đang hào hứng cung cấp vốn. Các startup AI chủ yếu dựa vào quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc quỹ tài sản quốc gia, vốn đủ sức gánh chịu thua lỗ.

Tuy vậy, các điểm nóng rủi ro vẫn có thể xuất hiện. Khi cơn sốt đầu tư lan rộng, cấu trúc tài chính có thể ngày càng mạo hiểm hơn, và nhiều công ty nợ nần chồng chất có thể bị cuốn vào. Các công ty điện lực đang nóng lòng mở rộng đầu tư để đáp ứng nhu cầu năng lượng khổng lồ của AI.

Kinh tế Mỹ cũng sẽ hứng chịu cú sốc không nhỏ. Một ước tính cho thấy cơn sốt AI đã đóng góp tới 40% tăng trưởng GDP của Mỹ trong năm qua – một con số đáng kinh ngạc đối với lĩnh vực chỉ chiếm vài phần trăm tổng sản lượng. Nếu các dự án đầu tư bị cắt giảm hoặc hủy bỏ, điều này sẽ dẫn đến hệ quả trực tiếp: Ít trung tâm dữ liệu hơn được xây dựng, ít lao động hơn được tuyển dụng.

Làm tình hình tệ hơn, sự sụt giảm của thị trường chứng khoán có thể khiến các chủ sở hữu tài sản thắt chặt chi tiêu. Bởi định giá các công ty liên quan đến AI đã tăng vọt, danh mục đầu tư ngày nay tập trung chủ yếu vào một số ít tập đoàn công nghệ. Và các hộ gia đình hiện nay phụ thuộc vào chứng khoán nhiều hơn năm 2000; nếu giá giảm, niềm tin và tiêu dùng của họ sẽ sụt giảm. Người nghèo ít bị ảnh hưởng, vì họ ít nắm giữ cổ phiếu. Nhưng chính tầng lớp giàu có mới là lực đẩy tiêu dùng trong năm qua. Khi mất đi nguồn lực này, nền kinh tế sẽ yếu đi, đặc biệt trong bối cảnh lãi suất cao và căng thẳng thương mại.

Cơn sốt càng lớn, hậu quả của một “mùa đông AI” càng nặng nề. Nếu công nghệ thực sự đáp ứng được những lời hứa hào nhoáng, một chương mới của lịch sử sẽ mở ra. Nhưng câu chuyện về cuộc săn đuổi điên cuồng này chắc chắn cũng sẽ được ghi lại trong sách vở.

Theo: The Economist, GENK