GIÁO TRÌNH: KĨ THUẬT CHĂN NUÔI LỢN - BÀI 5

BÀI 5. NUÔI LỢN CON

I. Mục tiêu:

Học xong bài này, học viên có khả năng:

- Mô tả được những kiến thức liên quan đến nuôi lợn con.

- Thực hiện nuôi lợn con đúng kỹ thuật.

- Có ý thức bảo vệ môi trường và sức khoẻ cộng đồng.

II. Nội dung

1. Mở đầu

- Chăn nuôi lợn con giữ vai trò rất quan trong vì năng suất của lợn nái cuối cùng được đánh giá bằng số lượng lợn con và khối lượng toàn ổ ở giai đoạn 60 ngày tuổi/nái/năm. Do vậy nuôi dưỡng tốt lợn con không những làm tăng năng suất sinh sản của lợn nái mà còn tạo điều kiện tốt cho việc nuôi dưỡng lợn sinh trưởng ở những giai đoạn tiếp sau. Yêu cầu chăn nuôi lợn con ở giai đoạn này như sau:

- Nâng cao tỷ lệ nuôi sống lợn con

- Lợn con sinh trưởng nhanh, có khối lượng cai sữa cao

- Tỷ lệ đồng đều cao

2. Chăm sóc nuôi dưỡng lợn con theo mẹ

2.1. Bấm nanh cho lợn con

Hiện nay song song diễn ra 2 quan điểm ở các trang trại chăn nuôi

- Quan điểm 1: Nên bấm răng lợn con ngay sau khi vừa sanh ra vì lúc này răng mềm dễ bấm, nếu để lâu răng cứng nên khi bấm răng thì răng dễ bể, không gọn vết cắt nên lợn con dễ bị viêm nướu răng.

- Quan điểm 2: Nhất định phải cho lợn bú sữa đầu xong mới bấm răng. Tuy có tài liệu nói rằng sau khi sinh 6 giờ nếu bấm răng cũng không ảnh hưởng tới việc bú sữa đầu tuy nhiên nhiều chuyên gia khuyến cáo nên tiến hành bấm răng sau khi đẻ khoảng 24 tiếng.

* Ưu và nhược điểm của việc bấm răng

- Bấm răng giúp lợn con không cắn vú mẹ gây đau nên không tiết sữa, tránh làm bị thương vùng vú lợn nái và không làm trầy trên mặt, gây tổn thương các con khác vì vi khuẩn có thể thông qua các vết thương này xâm nhập gây nhiễmtrùng.

- Nhược điểm: Là nguyên nhân truyền bệnh; Nếu bấm không đúng kỹ thuật dễ bị nhiễm khuẩn như chứng viêm khoang miệng, liên cầu khuẩn, vi khuẩn gây viêm ruột xâm nhập; Tốn công lao động.

* Thực hiện

- Chuẩn bị:

+Khay, kìm bấm nanh, cồn sát trùng.

+ Nhốt lợn con vào lồng ùm

- Thao tác :

+ Sát trùng kìm bấm nanh

+ Bắt lợn con, dùng ngón tay trỏ đưa vào miệng lợn con làm sao cho lợn con tạo khoảng cách giữa hai hàm là 3 - 5 cm.

+ Sau đó dùng kìm đưa vào miệng bấm từng chiếc nanh một

+ Chúng ta phải bấm dứt khoát, không được để vỡ nanh hoặc sót nanh.

+ Khi bấm xong ta phải kiểm tra lại xem còn sót chiếc nào chưa bấm hết không, nếu còn ta phải bấm lại nốt.

Lưu ý: Dùng kìm bấm răng hoặc cái cắt móng tay loại to để bấm răng nanh. Phải chuẩn bị nhiều hơn 2 cái kìm bén và làm bằng inox không rỉ. Mỗi khi bấm răng cho con của nái khác phải thay kìm và nhúng vào thuốc sát trùng (thuốc sát trùng không được pha đặc quá vì kiềm được đưa vào miệng lợn con). Số răng phải bấm là 8 cái, trong đó gồm 4 răng cửa hai phía trái và phải của hàm trên và 4 răng nanh của 2 phía trái và phải của hàm dưới. Việc này phải được thực hiện hết sức chính xác. Để hạn chế chảy máu phải cắt sát chân răng. Không bấm răng nanh quá nông thì răng vẫn còn nhọn dễ làm tổn thương vú lợn mẹ khi lợn con bú, không bấm quá sâu (sát lợi) dễ gây viêm lợi cho lợn con. Nếu chúng ta bấm bị vỡ nanh hoặc sót nanh thì sẽ dẫn đến lợn con bị viêm lợi, không bú được dẫn đến heo bị còi cọc, không lớn được, xù lông...

2.2. Cố định đầu vú cho lợn con

* Cho lợn con bú “sữa đầu”

- Cho lợn con bú sữa đầu (colostrum) càng sớm càng tốt, thường cho bú khi lợn con đã đứng vững, cứng cáp trong ô úm (không nên để quá 2 giờ), nếu để lâu quá 24 giờ, lợn con lạnh vì thiếu năng lượng sẽ bị cứng hàm, tỷ lệ nuôi sống giảm. Trước khi cho lợn con bú, phải dùng khăn tẩm nước ấm lau sạch 2 bầu vú lợnmẹ.

- Sữa đầu rất cần thiết vì trong sữa đầu có các chất dinh dưỡng cao hơn sữa thường: Vitamin A gấp 6 lần, protein gấp 2 lần, vitamin C gấp 2,5 lần, vitamin B1 gấp 1,5 lần sữa thường. Có kháng thể tự nhiên, tạo sức đề kháng tốt, có MgSO4 có tác dụng tẩy, đẩy những chất nhớt có trong đường tiêu hóa ra ngoài, giúp đường tiêu hóa sạch, giúp sự hấp thu chất dinh dưỡng từ sữa đầu tối đa; Ngoài ra sữa đầu còn giàu vitamin A có vai trò quan trọng trong việc hình thành niêm mạc ruột, niêm mạc đường hô hấp, giác mạc mắt,…

- Khác với các loại gia súc khác, lợn nái không dự trữ sữa trong bầu vú mà chỉ tiết sữa do kích thích của lợn con tác động lên thần kinh đầu vú khi bú. Lợn con mút và kích thích đầu vú mẹ nhưng sữa mẹ chỉ tiết ra trong khoảng 25-30 giây nên lợn con thường nằm yên, hai chân trước đạp thẳng vào vú mẹ và mút theo đợt tiết sữa.

- Trường hợp lợn mẹ khỏe, bình thường không nằm đè con thì nên cho lợn con bú tự do là tốt nhất. Nếu nhốt vào ô úm thì cách 1-2 giờ cho bú 1 lần, mỗi lần 20-30 phút, như vậy cho lợn con bú mẹ liên tục, ngày đầu 10-12 lần. Sau 2-5 ngày thả chung lợn mẹ và lợn con, giai đoạn này lợn con dễ bị đè nên cần theo dõi, nhưng vẫn mở lối ra vào chuồng úm để lợn con vào sưởi. Đèn úm lợn con để liên tục 2-5 ngày (từ tuần thứ 2 chỉ nên thắp sáng vào ban đêm hoặc ngày lạnh, mưa bão).

* Cố định đầu vú cho lợn con

Hình 5.2. Cố định đầu vú cho lợn con

- Phản xạ cố định đầu vú sẽ được thành lập sau 10-14 lần lặp lại, sau khi cố định thì cuối ngày thứ nhất kết thúc cũng cố nếu lợn mẹ nằm yếu một bên và lợn con đã tìm được vú mà không bị nhầm lẫn. Nếu lợn mẹ lúc nằm bên trái, lúc nằm bên phải thì phải sau 3 - 4 ngày phản xạ này mới được cũng cố.

- Những con to khoẻ cho bú vú sau hoặc vú trước bên trái, những con nhỏ còi cho bú vú ngực bên phải vì nhiều sữa hơn. Mỗi ngày làm khoảng 5 lần. Làm đến khi lợn bú được thì thôi, thông thường khoảng 3 - 4 ngày là được.

-Con yếu không biết bú, nặn sữa mẹ hoặc pha glucose 30% cho uống rồi giữ cho tự bú sữa mẹ.

- Nếu ghép ổ phải cho bú sữa đầu của lợn mẹ đẻ ra hoặc của lợn mẹ khác. Trường hợp lợn mẹ sanh số con nhiều hơn số vú thì tập cho bú luân phiên đối với những con bú các vú phía trước, còn những con bú phía sau có thể cho bú tất cả các lần. Tuy nhiên thông thường sẽ loại thải bớt số con hoặc nuôi ghép.

- Trường hợp số vú thừa ra so với số con thì có thể tập cho những con bú 2 vú ở những vú phía sau. Lợn con bú 2 vú vừa tăng được lượng sữa cho lợn con vừa tránh bị teo những vú không được bú.

2.3. Tiêm sắt cho lợn con

- Khi lợn con được 3 ngày tuổi thì tiến hành tiêm sắt (khoảng 1ml chế phẩm Dextran Fe chứa 100mg Fe++/con) và tiến hành tiêm lặp lại lần 2 cách 10 ngày sau để tránh thiếu sắt dẫn đến thiếu máu.

- Những trường hợp bị sốc khi tiêm sắt rất dễ xảy ra ở những đàn lợn con yếu do trong sữa mẹ nghèo vitamin E và khoáng chất Selenium. Khi lợn con thiếu những chất này sẽ làm cho sắt tiêm vào bị oxy hóa, tạo độc tố trong máu, làm lợn con chết rất nhanh. Vì vậy nên bổ sung vitamin E premix (100g/100kg thức ăn) và khoáng Selenium – Selplex50 (15g/100kg thức ăn) vào thức ăn của lợn nái trong thời gian mang thai. Lưu ý khi tiêm sắt nên tiêm cho những lợn nhỏ trước, nếu thấy lợn có biểu sốc thì nên tạm ngưng tiêm sắt cho đến vài ngày sau và hỗ trợ giải độc bằng cách tiêm thêm vitamin C. Bên cạnh đó cũng phải bổ sung Vitamin E và Selen cho lợn con qua khẩu phần ăn

của lợn mẹ trước 1 ngày tiêm sắt cho lợn con.

2.4. Tập ăn cho lợn con

- Quy luật tiết sữa của lợn mẹ là tăng từ ngày 1-21, sau ngày 21 bắt đầu giảm, nhu cầu của lợn con tăng lên liên tục, nếu sau ngày 21 lợn con không biết ăn thì tốc độ sinh trưởng phát dục giảm. Vậy muốn cho lợn con sinh trưởng và phát triển bình thường ta phải tập ăn cho lợn từ 6 - 7 ngày tuổi để bổ sung thức ăn và các chất dinh dưỡng đầy đủ và cân đối cho lợn.

- Tập cho lợn con ăn sớm thúc đẩy bộ máy tiêu hoá phát triển nhanh và hoàn thiện hơn.

- Thức ăn kích thích vào tế bào vách của dạ dày, tiết acid (HCl) tự do sớm hơn, giúp lợn tăng cường phản xạ tiết dịch vị sớm hơn.

- Giảm tỷ lệ hao hụt lợn mẹ (15-20%), sau khi cai sữa lợn mẹ có thể động dục và phối giống trở lại sau 4 – 7 ngày.

- Sớm cho sản phẩm và đạt trọng lượng cai sữa cao - Giảm bớt được stress khi cai sữa lợn con

- Tăng hiệu quả kinh tế của chăn nuôi lợn nái sinh sản.

- Tăng khả năng sinh trưởng phát dục của lợn con; Khối lượng cai sữa do: 57% thức ăn bổ sung, 38% của sữa lợn mẹ, 5% là của trọng lượng sơ sinh.

- Bảo đảm được dinh dưỡng đầy đủ và cân bằng. Cung cấp thêm chất dinh dưỡng cho lợn con trong giai đoạn lợn mẹ giảm sản lượng sữa, giải quyết mâu thuẫn giữa nhu cầu của lợn con và khả năng cung cấp sữa của lợn mẹ lúc 3 tuần tuổi

- Giúp lợn con quen với thức ăn mà nó sẽ ăn sau cai sữa → tạo điều kiện cai sữa sớm cho lợn con => tăng lứa đẻ của nái.

- Hạn chế tình trạng nhiễm ký sinh trùng và vi trùng do lợn con gặm nhấm chuồng

- Tập ăn: cho lợn ăn 4-5 bữa/ngày, lúc đầu nấu cháo loãng bôi vào miệng lợn hoặc bôi lên vú lợn mẹ, lợn con nhấm nháp tập ăn, cho ăn rau xanh hoặc cho tập ăn thức ăn viên rồi tăng dần lên, cho ăn cháo + cám nấu.

* Thời gian tập ăn

- Thường bắt đầu tập cho lợn con ăn từ 7 - 10 ngày tuổi (nếu cai sữa lúc 21 ngày tuổi thì phải tập cho ăn lúc 5 ngày tuổi)

* Thức ăn tập ăn

- Thức ăn tập ăn phải đảm bảo có tính thèm ăn cao. Cần lựa chọn loại thức ăn, các chất phụ gia, cũng như phương pháp chế biến sao cho kích thích sự thu nhận thức ăn của lợn con. Lợn con thường rất thích ăn thức dạng viên hay bột nhỏ khô, những thức ăn này thường là các loại tấm, bắp, đậu nành được rang xay để tạo mùi thơm. Có thể nhét thức ăn tập ăn cho lợn con vài lần đầu và luôn để phần thức ăn tập ăn vào ô úm hay máng ăn bán tự động để lợn con tự do liếm láp khi chúng cần.

- Tốt nhất nên sử dụng loại thức ăn hỗn hợp hoàn chỉnh sản xuất dành riêng để tập cho lợn con ăn (thức ăn khởi động: 20 -22% protein thô và năng lượng trao đổi (ME) 3200 Kcal/kg). Ở những nơi không có thức ăn dành cho lợn con, có thể tập cho ăn bằng cháo gạo hoặc cám gạo mới trộn với chuối chín nghiền nát. Lợn con sẽ ăn mạnh từ ngày tuổi 18 - 25 trở đi.

- Tập cho lợn con biết ăn sớm để có thể cai sữa sớm khi lợn con được 21 - 30 ngày tuổi, thể trọng đạt 5 – 7kg và ăn được ít nhất 100gr thức ăn/con/ngày.

* Cách tập cho lợn con ăn

- Cách 1: Bắt đầu từ khoảng 5 - 7 ngày sau sinh, bỏ 1 cái máng vào chuồng. Máng ăn này có thể là máng ăn tròn hoặc máng ăn dài, phải nặng hay cố định không cho lợn con lật đổ được, đủ lớn cho 5 hay 7 con chui đầu vào ăn cùng 1 lúc. Để máng này lợn mẹ không ăn được, chỗ gắn hay đặt máng thì tuỳ thực tiễn mà áp dụng. Đem 1 nắm nhỏ thức ăn viên tập ăn rải vào. Do động vật có tính tò mò và bắt chước nên 1 con ngửi ngửi và ăn rồi những con khác sẽ làm theo. Hết thức ăn thì rải tiếp vào máng ít một và nhiều lần trong ngày để thức ăn luôn mới, có mùi hấp dẫn lợn con ăn. Lợn con khi ăn mạnh thì rải nhiều lên.

- Cách 2: Bắt đầu từ khoảng 5 - 7 ngày sau sinh, những ngày đầu tập cho ăn thức ăn loãng (cháo, thức ăn tập ăn…), dùng lông gà bôi vào miệng lợn con hoặc bôi vào vú lợn mẹ để lợn con bú giúp lợn con quen dần với thức ăn. Sau đó, cho ăn thức ăn hạt rang nghiền nhỏ. Thức ăn hạt có mùi thơm, lợn con thích ăn và tinh bột biến thành dạng chín cho lợn con tiêu hóa tốt hơn. Khi được 15- 20 ngày tuổi cho ăn thêm rau xanh non băm nhỏ để kích thích nhu động ruột và để bổ sung thêm vitamin cho lợn con. Chú ý là rau xanh nên được rửa sạch tránh gây nhiễm ký sinh trùng cho lợn con.

+ Lợn con cho tập ăn 4-5 bữa/ngày. Nếu tập đều đặn thì 20 ngày tuổi lợn con biết ăn tốt.

+ Khi lợn con biết ăn, khối lượng đạt từ 5 kg trở lên chuyển sang thức ăn bổ sung có 19% Protein thô và 3.200 Kcal ME;

+ Cho lợn con ăn tự do và uống nước sạch đầy đủ.

+ Nên sử dụng thức ăn hỗn hợp tập ăn cho lợn con ăn, theo hướng dẫn:

Chú ý : Nên chia làm 4 - 5 bữa/ngày. Những ngày đầu tập ăn nên chia làm 6 - 7 bữa, trước khi cho ăn tách con ra khỏi mẹ.

- Lợn con thường bị rối loạn tiêu hóa do thức ăn cung cấp không phù hợp khả năng tiêu hóa, làm tổn thương nhung mao, giảm sản xuất enzyme tiêu hóa,giảm khả năng hấp thụ thức ăn, tăng khả năng bùng phát E.Coli,..

- Vì vậy thức ăn cho lợn con cần được chế biến tốt

2.5. Cai sữa lợn con

- Thời gian cai sữa sớm hoặc muộn phụ thuộc vào cơ sở. Lợn con đã biết ăn, thức ăn cho lợn con sau cai sữa không yêu cầu cao lắm, thân nhiệt của lợn đã ổn định, sức đề kháng của lợn đã tốt, nên việc chăm sóc nhẹ nhàng hơn.

* Điều kiện cai sữa cho lợn con

- Phải chủ động thức ăn, thức ăn có phẩm chất tốt, giá trị dinh dưỡng cao và cân đối

- Sức khỏe lợn con và lợn mẹ phải tốt

- Lợn con phải ăn tốt và tiêu hóa tốt các loại thức ăn sau cai sữa nó phải ăn

- Có trang thiết bị đầy đủ, đúng kỹ thuật;

- Người chăn nuôi phải có tay nghề và tinh thần trách nhiệm cao

* Các hình thức cai sữa

- Cai sữa thông thường: cai sữa từ 42 - 60 ngày tuổi: Ưu điểm: lợn con biết ăn tốt, thức ăn yêu cầu không cao lắm, lợn con khỏe mạnh hơn, khả năng điều tiết thân nhiệt tốt hơn → chăm sóc nhẹ nhàng hơn. Nhược điểm: Khả năng sinh sản thấp, chi phí cho 1 kg trọng lượng lợn con cao, tỉ lệ hao mòn lợn mẹ lớn hơn

- Cai sữa sớm: cai sữa từ 21 - 28 ngày tuổi: Ưu điểm: Nâng cao sinh sản của lợn nái (nâng cao số lứa đẻ lên 2,33 lứa so với 2,19 lứa); Tránh được một số bệnh truyền nhiễm từ mẹ sang con; Giảm chi phí thức ăn/ 1 kg tăng trọng lượng lợn con (20% so với cai sữa thông thường); giảm tỉ lệ hao mòn lợn mẹ;

Nhược điểm: Đòi hỏi thức ăn phải có chất lượng tốt, người chăm sóc nuôi dưỡng phải nhiệt tình và có nhiều kinh nghiệm.

- Thông thường hiện nay các trại đang áp dụng cai sữa vào khoảng từ 28-30 ngày tuổi.

* Kỹ thuật cai sữa

- Cần tiến hành từ từ → không gây ảnh hưởng đến lợn con:

- Gần ngày cai sữa (trước cai sữa 2 -3 ngày) nên giảm lần bú của lợn con và tăng lượng thức ăn để chuẩn bị cho giai đoạn sống tự lập.

- Chế độ ăn đối với lợn con:

+ Ngày tách mẹ giảm ½ lượng thức ăn

+ Ngày thứ 2 giảm 1/3 lượng thức ăn

+ Ngày thứ 3 giảm ¼ lượng thức ăn

+ Từ ngày thứ 4 trở đi nếu không có rối loạn tiêu hóa thì cho ăn bình thường

- Đồng thời giảm thức ăn của lợn mẹ để giảm tiết sữa trước khi cai sữa 1

- 2 ngày. Ngày cai sữa cho lợn mẹ nhịn ăn, sau đó cho ăn tăng lên để sớm động dục lại. Sau cai sữa chừng 4-7 ngày, lợn nái động dục lại là tốt.

Tách mẹ:

- Ngày đầu: Tách mẹ từ 7giờ sáng, buổi trưa cho về với lợn con, 13 giờ tách lợn mẹ đến 17giờ lại cho lợn mẹ về với lợn con

- Ngày thứ 2: Buổi sáng tách mẹ đi, chiều 17 giờ lợn mẹ về với lợn con

- Ngày thứ 3: Buổi sáng tách hẳn lợn mẹ khỏi lợn con

Lưu ý:

- Không được chuyển đổi thức ăn cho lợn mẹ và lợn con 2 ngày trước và sau cai sữa

- Cần chú ý quan sát bầu vú của lợn mẹ và sức khỏe của lợn con

- Cần giữ vệ sinh cho lợn con sau cai sữa

3. Chăm sóc nuôi dưỡng lợn con sau cai sữa đến 60 ngày

- Lợn con sau cai sữa cần được chăm sóc và nuôi dưỡng tốt, nên nuôi lợn trên lồng sắt sau cai sữa là tốt nhất.

- Trong giai đoạn này cơ và xương đang phát triển mạnh nên nhu cầu Protein, Vitamin, khoáng cao. Khả năng tiêu hoá thức ăn thô kém, nên phải cho thức ăn tương tự như thức ăn trước khi cai sữa; cho ăn 4-5 bữa/ngày.

Protein tiêu hoá 130-145 g/ 1ĐVTĂ.

Tỷ lệ thức ăn tinh 80-85%, 15-20% đạm.

Thức ăn xanh và củ quả 15-20%.

+ Lợn con tập ăn từ 10-15 ngày tuổi đến khi có trọng lượng 15kg, cho ăn 0,2- 0,6kg thức ăn/con/ngày.

+ Lợn thịt từ 15-30 kg trọng lượng, cho ăn 0,6-1,2kg thức ăn/con/ngày

- Chăm sóc nuôi dưỡng lợn con sau cai sữa thật chu đáo. Đặc biệt 7 – 10 ngày đầu mới cai sữa phải nuôi thật tốt. Tuyệt đối không được thay đổi nguyên liệu chế biến thức ăn cũng như thành phần và giá trị dinh dưỡng thức ăn. Không để lợn con bị đói và rét, tránh dồn chuồng, chuyển đàn … hạn chế gây tiêu chảy, nhất là tiêu chảy phân trắng, làm lợn còi cọc chậm lớn. Cần tẩy giun sán cho lợn trước khi đưa lợn vào nuôi thịt.

4. Phòng bệnh cho lợn con

- 1 ngày tuổi: cho uống 1ml Spectincoly, cho bú sữa đầu đầy đủ.

- Ngày thứ 2: chích mỗi con 1ml Catosal.

- Ngày thứ 3: chích mỗi con 1ml Dextran sắt + 0,5ml Tetracylin kết hợp cắt đuôi lợn.

- Ngày thứ 7: cho mỗi con uống 1gr Bio subtyl, tập ăn cho lợn con bằng thức ăn hỗn hợp dành cho lợn tập ăn của công ty sản xuất thức ăn có uy tín

- Ngày thứ 10: chích mỗi con 1ml Dextran sắt + 0,5ml Tetracylin kết hợp thiến lợn đực. Pha thêm vitamin C cho lợn con uống.

- Ngày thứ 14: cho mỗi con uống 1gr Bio subtyl.

- Ngày thứ 18: chích mỗi con 1ml ADE.

- Ngày thứ 20: chích mỗi con 1ml B.complex.

- Ngày thứ 30: chích mỗi con 1 liều Vaccin kép Tụ huyết trùng + Phó thương hàn + Dịch tả. Trong nước uống pha viatmin C cho lợn uống.

- Ngày thứ 40: chích 1liều vacin FMD

- Ngày thứ 50: chích mỗi con 1 liều vaccin kép lần 2. Trong nước uống pha viatmin C cho lợn uống.

Tài liệu cần tham khảo

[1]. Sở giáo dục và đào tạo Hà Nội, 2005. Giáo trình chăn nuôi lợn. Nhà xuất bản Hà Nội.

[2]. Võ Văn Ninh, 2003. Kỹ thuật chăn nuôi heo. Nhà xuất bản trẻ

[3]. PGS. TS. Nguyễn Thiện, 2008. Giống lợn năng suất cao-kỹ thuật chăn nuôi hiệu quả. Nhà xuất bản Nông Nghiệp Hà Nội.

[4]. TS. Vũ Đình Tôn và KS. Trần Thị Thuận, 2005. Giáo trình chăn nuôi lợn. Nhà xuất bản Hà Nội.