Tương lai bấp bênh của ngành than Mỹ

Ngành than Mỹ gặp khó khi Trung Quốc dừng mua và các mỏ liên bang không thu hút được nhà thầu trả giá cao để khai thác.

Báo cáo của Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ mới đây cho biết xuất khẩu than của nước này giảm 14% trong 9 tháng đầu năm. Nguyên nhân chính do thương nhân Trung Quốc dừng mua sau khi Bắc Kinh áp thuế bổ sung 15% với than đá Mỹ vào tháng 2 và thuế trả đũa 34% lên hàng nhập khẩu hồi tháng 4.

Trong nửa đầu năm, Trung Quốc giảm đáng kể việc nhập khẩu than từ Mỹ, xuống còn gần 4 triệu tấn, chỉ chiếm 9,4% tổng lượng xuất khẩu chung. Mỹ bán khoảng 20% lượng than sản xuất, phần lớn trong số này sang Ấn Độ, Hà Lan, Nhật Bản, Brazil, Hàn Quốc.

Trung Quốc không thuộc top nhập khẩu hàng đầu, chỉ mua khoảng 10% lượng than xuất khẩu của Mỹ. Tuy nhiên, Andy Blumenfeld, nhà phân tích than đá tại McCloskey by OPIS, cho biết việc nước này dừng nhập khẩu kể từ tháng 4 đã tác động rất lớn đến tổng lượng than xuất khẩu.

Tuần qua, cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mang đến triển vọng thương mại. Dẫu vậy, trong nội dung thỏa thuận được hai bên công bố, tương lai nối lại xuất khẩu than chưa rõ ràng.

"Thật khó để nói liệu điều đó (thỏa thuận) sẽ chỉ duy trì hiện trạng hay giúp tăng xuất khẩu than và đậu nành sang Trung Quốc", Nhà phân tích ngành than Seth Feaster thuộc Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính, nhận định.

Bản thân nhu cầu của Trung Quốc năm nay cũng không cao. Dữ liệu của hải quan nước này cho hay nhập khẩu than đã giảm 11%, xuống còn gần 346 triệu tấn trong 9 tháng đầu năm. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nhập khẩu than cả năm của nước này có thể yếu, giảm khoảng 76 triệu tấn, do sản lượng trong nước dồi dào và tồn kho dự kiến cao.

Năm ngoái, gần ba phần tư lượng than Mỹ xuất khẩu sang Trung Quốc là than luyện kim dùng sản xuất thép. Còn lại là than nhiệt được đốt trong các nhà máy điện. Hầu hết than luyện kim khai thác ở Appalachia. Phần lớn than nhiệt đến từ các mỏ lộ thiên quy mô lớn ở lưu vực sông Powder thuộc Wyoming và Montana.

Do đó, Appalachia sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ việc nối lại xuất khẩu sang Trung Quốc. "Có sự lạc quan. Nhưng hiện có rất ít tài liệu chứng minh điều đó", nhà phân tích Andy Blumenfeld đánh giá.

Trong khi, IEA dự báo nhu cầu than thế giới còn tiếp tục giảm 2026 - điều chưa từng xảy ra trong thế kỷ này. Nguyên nhân chính là sức mua của Trung Quốc tiếp tục đi xuống, kéo tổng thương mại than toàn cầu xuống còn 1,42 tỷ tấn năm sau.

Kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã có nhiều nỗ lực để chấn hưng ngành than Mỹ. Ông nới lỏng các quy định và mở cửa cho khai thác thêm mỏ trên đất liên bang. Nhờ vậy, "nguồn điện duy trì, nền kinh tế vững mạnh và nước Mỹ vẫn thống trị năng lượng", theo người phát ngôn Bộ Nội vụ Charlotte Taylor.

Nhà Trắng cũng giảm thuế tài nguyên đối với than khai thác từ đất liên bang. Vào tháng 9, chính quyền cam kết tài trợ 625 triệu USD để thúc đẩy sản xuất điện than, bao gồm tái vận hành hoặc hiện đại hóa các nhà máy cũ, trong bối cảnh nhu cầu điện ngày càng tăng từ trí tuệ nhân tạo và các trung tâm dữ liệu.

Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright cho rằng nhiều năm qua, chính quyền ông Biden và Obama đã không ngừng nhắm vào ngành công nghiệp than, dẫn đến việc đóng cửa các nhà máy nhiệt điện đáng tin cậy và chi phí năng lượng tăng cao.

Theo ông, Tổng thống Trump đã chấm dứt cuộc chiến chống lại than đá và đang khôi phục các chính sách năng lượng hợp lý, đặt người Mỹ lên hàng đầu. "Những dự án này sẽ giúp duy trì hoạt động của các nhà máy điện than và đảm bảo Mỹ có nguồn điện đáng tin cậy, giá cả phải chăng", ông tuyên bố.

Tuy nhiên, các đợt đấu thầu mỏ khai thác than gần đây của chính phủ tại Montana, Wyoming và Utah không thu hút được giá thầu đang coi là chấp nhận được. Tháng trước, Bộ Nội vụ đã bác đề nghị của Navajo Transitional Energy mua 167 triệu tấn than tại Montana với giá chỉ 186.000 USD, tương đương chưa tới 1 xu mỗi tấn.

Cơ quan này cho rằng mức giá trên không đáp ứng yêu cầu theo Luật Cho thuê Khoáng sản. Trước đó, lần bán than thành công gần nhất ghi nhận công ty con của Peabody Energy chi 793 triệu USD để mua quyền khai thác 721 triệu tấn than ở Wyoming, tương đương 1,1 USD mỗi tấn.

Theo AP, thương vụ với Navajo Transitional Energy đổ vỡ cho thấy nhu cầu than đá tiếp tục ở mức thấp, khi các công ty điện lực chuyển sang khí tự nhiên và các nguồn năng lượng tái tạo như gió và mặt trời. Cho đến nay, sản lượng than của Mỹ đã tăng khoảng 6% so với cùng kỳ 2024, không phải do các chính sách của Trump mà do giá khí đốt tự nhiên tăng cao, theo bà Feaster.

Phiên An (theo AP, Reuters, IEA), VNEXPRESS