GIÁO TRÌNH: KĨ THUẬT CHĂN NUÔI LỢN - BÀI 4

(Ban hành kèm theo Quyết định số: 85/QĐ-GDNNTX, ngày 13/3/2024

của Trung tâm GDNN - GDTX huyện Cao Lộc)

BÀI 4. NUÔI LỢN NÁI SINH SẢN

I. Mục tiêu:

Học xong bài này, học viên có khả năng:

- Mô tả được những kiến thức liên quan đến nuôi lợn nái sinh sản.

- Thực hiện nuôi lợn nái sinh sản đúng kỹ thuật.

- Có ý thức bảo vệ môi trường và sức khoẻ cộng đồng.

II. Nội dung

1. Lợn nái chửa

1.1. Nhận biết lợn nái chửa

* Mục đích

- Nhận biết lợn nái chữa giúp người chăn nuôi có chế độ chăm sóc nuôi dưỡng phù hợp đảm bảo thai phát triển bình thường và lợn mẹ khoẻ, tránh tình trạng bệnh lý cho cả mẹ lẫn bào thai.

- Phát hiện nái sinh sản có bệnh hay không để loại thải kịp thời, giảm chi phí chăn nuôi.

* Phương pháp nhận biết nái mang thai

- Trước khi tiến hành chẩn đoán nái có thai hay không cần nắm rõ một số thông tin sau:

- Thời gian phối giống cho lợn lần cuối cùng, số lần phối.

Sau khi phối giống lợn có động dục lại không.

- Lợn có bệnh về đường sinh dục không.

- Tình hình nuôi dưỡng lợn nái.

* Cách nhận biết lợn chửa

- Nhìn bên ngoài: nái có thai thường xuất hiện trạng thái phù thũng ở tứ chi, thành bụng. Tuyến vú phát triển to lên, bè ra. Lợn yên tĩnh ăn uống tốt và ngủ ngon, bụng phát triển to lên.

- Lợn không có biểu hiện động dục lại sau 21 ngày kể từ lúc phối.

1.2. Nuôi dưỡng lợn nái chửa

* Mục đích: Lợn nái đẻ sai con, lợn con có khối lượng sơ sinh cao, dự trữ đủ sữa cho con bú, cơ thể mẹ không bị hao mòn lớn, sớm động dục trở lại, tăng số lứa đẻ trên năm.

* Chế độ cho ăn:

- Chửa kỳ I (từ khi phối đến mang thai 90 ngày): lượng thức ăn cho ăn 1,8-2 kg/ngày

- Chửa kỳ II (mang thai 91 ngày – 110 ngày): lượng thức ăn cho ăn 2,2-2,4 kg/ngày

- Trước khi sanh 3-5 ngày: lượng thức ăn cho ăn 1,0 – 1,5 kg/ngày để phòng viêm vú cho nái sau khi sanh và tránh chèn ép thai.

- Lượng thức ăn (kg/con/ngày)

- Cho ăn hỗn hợp trước, rau xanh bổ sung sau.

- Cho ăn đúng giờ để kích thích tính thèm ăn.

- Không cho ăn thức ăn ôi mốc, hư hỏng.

- Khi thay đổi thức ăn phải thay đổi từ từ.

1.3. Chăm sóc nái chửa

* Vận động

- Giai đoạn chửa kỳ I: hàng ngày thả lợn ra sân đi dạo ngày 2 lần, mỗi lần 1 - 2giờ vào sáng sớm và chiều mát.

- Giai đoạn chửa kỳ II: mỗi ngày thả lợn ra sân đi dạo 1 lần vào sáng sớm hoặc chiều mát

- Trước khi sanh 2 - 3 ngày: cho lợn ngưng vận động.

- Không rượt đuổi lợn vượt tường từ chuồng này sang chuồng khác.

* Tắm chải

- Hạn chế bệnh ngoài da như: rận, ghẻ, không bị rụng lông, mốc da, tăng quá trình bài tiết trao đổi chất, tăng tính thèm ăn. Tắm cho lợn 1-2 lần/ngày bằng nước sạch, những ngày rét thì chải khô. Ngoài ra cho lợn tắm nắng để điều hoà hấp thu Ca, P.

* Vệ sinh chuồng trại

- Hàng ngày vệ sinh sạch sẽ chuồng nuôi lợn, máng ăn, máng uống, nền chuồng, sân chơi. Tẩy uế chuồng trại 1 lần/tuần, thông cống rãnh thoát nước, rắc vôi bột để diệt vi khuẩn.

2. Lợn nái đẻ

2.1. Nhận biết lợn nái sắp đẻ

Căn cứ vào ngày phối giống có chửa để dự tính ngày đẻ dự kiến.

* Những biểu hiện của lợn nái sắp sanh

- Lợn nái sắp sanh thường đi lại nhiều, bồn chồn

- Đái dắt (tiểu mót), đi phân lắt nhắt nhiều chỗ

- Cào ổ: cào chân vào nền chuồng, cắn song chuồng hay máng ăn

- Âm hộ nở to

- Tiết dịch nhờn màu hồng

2.2. Chăm sóc lợn nái sắp đẻ

* Công việc chuẩn bị trước khi lợn nái sanh

- 3 - 6 tuần trước khi sanh: ngừa giả dại; thương hàn; phòng bệnh tiêu chảy phân trắng do E,Coli bằng vaccine Neocolipor (của Rhone)

- 2 tuần trước khi sanh: xổ lãi, diệt ký sinh trùng ngoài da để tránh lây ghẻ và nhiễm giun sán cho lợn con theo mẹ ngay từ những ngày đầu sau khi mới sinh ra, vệ sinh sát trùng chuồng trại.

- Trước khi đưa lợn nái vào chuồng sanh: tẩy uế sạch sẽ, khử trùng toàn bộ nền chuồng, ô chuồng, sàn chuồng, thành chuồng nái sanh bằng nước vôi (pha loãng 20%) hay chất khử trùng và được để trống chuồng tối thiểu 7 ngày trước khi chuyển lợn nái vào.

- Khoảng 5 - 7 ngày trước khi sanh: tắm rửa nái sạch sẽ bằng xà phòng rồi chuyển vào chuồng sanh, chuyển cho nái ăn thức ăn dành cho lợn nái nuôi con nhằm giúp lợn nái quen với chuồng nái sanh và thức ăn dành cho nái nuôi con.

- Cần xoa bóp bầu vú cho lợn nái trước khi sanh một tuần.

- 3 - 5 ngày (tùy thể trạng) trước khi lợn sanh giảm khẩu phần thức ăn xuống còn 1,0 - 1,5 kg/con/ngày. Ngày lợn sanh có thể không cho ăn để tránh sốt sữa nhưng phải cung cấp đầy đủ nước sạch cho uống.

- Tắm cho lợn nái trước khi sanh, dùng khăn thấm nước xà phòng lau sạch bầu vú và âm hộ nhằm tránh nguy cơ lợn con sơ sinh bị nhiễm khuẩn do tiếp xúc với lợn mẹ.

2.3. Đỡ đẻ cho lợn

* Chuẩn bị ổ úm cho lợn con

- Dùng 1 cái thùng, thúng hay bội để làm ổ úm cho lợn con, kích thước khoảng 1,2 x 1,5 m (chuồng nền truyền thống)

- Sàn được lót bằng rơm hoặc cỏ khô sạch, bao bố, vải vụn… treo bóng đèn điện (cách sàn 0,3m) để cung cấp nhiệt. Bóng đèn có thể là bóng điện 100W, tốt hơn có thể mua bóng đèn hồng ngoại công suất 250W (ngoài tác dụng sưởi ấm, bóng đèn hồng ngoại còn có tác dụng diệt khuẩn trong ô chuồng lợn con).

* Chuẩn bị dụng cụ và thuốc thú y

- Dụng cụ: Kéo, pince, kiềm bấm răng, bấm đuôi, chỉ nylon dùng cột rốn, đèn úm, khăn lau bằng vải xô mềm và sạch để lau cho lợn con, đèn pin, cân, bóng đèn điện để sưởi hoặc lò sưởi…

- Thuốc thú y: cồn iod 2%, xanh methylen, oxytocin, cồn 700, thuốc trợ sức, thuốc cầm máu, thuốc tím,…

a. Chăm sóc lợn nái trong khi sanh

* Can thiệp một ca nái đẻ bình thường

- Phải túc trực ở bên lợn nái là cần thiết để có thể hỗ trợ cho lợn trong nhiều trường hợp bất thường khi thấy có các dấu hiệu chuyển dạ đẻ như vú căng và sữa bắn thành tia đã hơn 2 giờ, lợn đã nằm xuống chứ không còn đứng lên nằm xuống liên tục, âm hộ ra phân xu và dịch màu hồng, lợn nái rặn từng cơn là lợn con sắpra.

- Điều cần chú ý trong giai đoạn này là chỉ can thiệp khi cần thiết, để cho lợn được đẻ tự nhiên càng thoải mái càng tốt. Lợn nái tơ thường đẻ khó hơn lợn nái rạ.

- Bình thường cứ sau mỗi cơn rặn mạnh, lợn nái co chân sau lên là lợn con được mẹ rặn đẩy ra ngoài.

- Thường mỗi lợn con đẻ ra cách khoảng 15-20 phút, mỗi ổ lợn đẻ hoàn tất khoảng 2 - 5 giờ và ra nhau khoảng 2 - 3 giờ sau khi đẻ con cuối cùng (hoặc cũng có nái vừa đẻ vừa ra nhau).

* Thực hiện đỡ đẻ lợn

- Rửa sạch phần sau lợn nái, lau khô.

- Sát trùng tay người đỡ đẻ bằng cách rửa sạch tay bằng xà phòng, sát trùng tay bằng cồn, mang bao tay (vô trùng).

- Khi lợn nái đẻ, có thể đầu lợn con ra trước hoặc 2 chân sau ra trước.

- Lợn con tự làm rách màng nhau và lọt ra ngoài, ta đón lấy thai.

Trường hợp lợn con sanh bọc (hình bên), ta cần nhanh chóng xé màng nhau để lợn con khỏi bị ngạt.

- Nắm chặt cuống rốn để tránh xuất huyết sau khi đứt rời với cuống nhau còn trong bộ phận sinh dục nái

- Lấy khăn sạch và mềm để móc hết những chất nhầy trong mũi và miệng ra, giúp lợn hô hấp dễ dàng, tiếp theo lau toàn thân rồi đến 4 chân

- Rắc bột Mistral giữ ấm lên khắp thân lợn con.

Nếu lợn con bị ngạt phải làm hô hấp nhân tạo bằng cách:

+ Dùng hai ngón tay xoa mạnh từ trên xuống dưới dọc theo xương sống phía hai bên phổi để kích thích hô hấp hoặc để lợn con nằm ngửa đưa hai chân trước của lợn lên xuống nhịp nhàng.

+ Có thể dùng thuốc trợ tim Camphora tiêm 1-2ml/con.

+ Nếu nặng hơn thì ngâm mình lợn con vào nước ấm (30 - 350C) trong 30 - 60 giây rồi đem ra hô hấp nhân tạo tiếp, lợn con có thể phục hồi nhanh hơn.

*Cột rốn

- Dùng chỉ nylon cột rốn cách thành bụng khoảng 4cm

- Dùng kéo đã được sát trùng cắt cách mối cột 1cm, sát trùng bằng bông y tế nhúng cồn iốt 2% hay xanh methylen sát trùng chỗ cắt, mỗi ngày bôi rốn 2 lần cho đến khô. Hiện nay, một số trại người ta không cột và cắt rốn, dùng Mistral rắt lên để tự khô và rụng (chỉ cột rốn khi có chảy máu nhiều).

* Cắt đuôi

- Để chống nhiễm trùng và viêm khớp nên dùng kiềm nhiệt để cắt đuôi.

- Chú ý không nên cắt quá sát vào khấu đuôi của lợn con.

* Úm lợn

- Sau khi cắt đuôi đặt lợn con vào thùng hay chuồng úm đã lót sẵn rơm, lá chuối khô hoặc bao bố và đèn úm đã được bật.

- Giữ ấm cho lợn con từ 31-33oC trong mấy ngày đầu sau khi mới được sinh ra vì trung tâm điều chỉnh nhiệt ở lợn con phát triển chưa hoàn chỉnh. Vì vậy mỗi một biến động nhiệt độ ngoài nhiệt độ thích hợp đều ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe lợn con. Biên độ dao động nhiệt độ đối với lợn con trong thời kỳ theo mẹ là từ 21- 350C, vậy để nhiệt độ trong khu vực chuồng nái đẻ vừa thích hợp cho lợn mẹ, vừa thích hợp cho lợn con là một vấn đề không dễ. Để có được nhiệt độ thích hợp cho lợn con trong điều kiện lợn mẹ không phải chịu nhiệt độ cao thì nhất thiết phải có bóng đèn để sưởi ấm lợn con, đặc biệt vào những mùa đông, mùa thu, mưa bão kéo dài và những ngày đầu sau khi lợn con mới sinh của tất cả các mùa trong năm.

- Cần lưu ý độ cao thích hợp của bóng đèn. Độ cao bóng đèn cách mặt sàn chuồng khoảng 50-60 cm là thích hợp, không để thấp hoặc quá cao, đặc biệt cần nhận biết:

- Nếu để bóng đèn quá thấp lợn con bị nóng, lợn sẽ tản dạt ra xung quanh, mỗi con nằm riêng một nơi khắp ô chuồng

- Trong trường hợp ngược lại khi bóng đèn để ở quá cao hoặc nhiệt độ ô chuồng lạnh không đáp ứng được nhiệt độ thích hợp thì lợn con nằm chồng chất lên nhau và run rẩy.

- Lợn nằm con nọ kề cạnh con kia là nhiệt độ thích hợp.

- Sự nhạy cảm về nhiệt độ không đủ ấm đối với lợn con vào những ngày đầu sau khi sinh ra (1-7 ngày) đặc biệt vào những ngày lạnh, mùa đông thường làm cho lợn con bị viêm phổi, tiêu chảy và tỷ lệ chết rất cao.

- Dưới đây là khuyến cáo về nhiệt độ thích hợp cho lợn con trong thời kỳ theo mẹ:

- Lợn con từ 1 - 15 ngày tuổi cần được giữ ấm. Thời gian này tuyệt đối không tắm cho lợn mẹ và lợn con, hàng ngày chỉ chải khô. Giữ chuồng sạch sẽ khô ráo (cào phân thường xuyên, không rửa chuồng ở giai đoạn này).

2.4. Chăm sóc lợn nái sau khi đẻ

* Theo dõi lợn mẹ sau khi đẻ xong

- Theo dõi số lượng nhau ra bằng cách gom nhau lại bỏ vào xô có nắp đậy, đếm số cuống rốn phải bằng số con đẻ ra.

- Dùng nước muối sinh lý 0,9%, thuốc tím 0,1% lau rửa mép âm môn, rửa bầu vú bằng nước xà phòng ấm trước khi cho lợn con bú.

- Theo dõi tình trạng sức khỏe lợn mẹ sau khi đẻ; màu sắc, lượng và mùi dịch hậu sản; kiểm tra thân nhiệt lợn mẹ ngày 2 lần (sáng, chiều) liên tục trong 3 ngàyđầu để can thiệp kịp thời, tránh trường hợp lợn mẹ bị sốt gây mất sữa, nếu sốt cao phải chích hạ sốt và tùy nguyên nhân cụ thể mà can thiệp.

- Có thể cho lợn mẹ uống nước sạch có pha thêm muối, ngày đầu sau sanh thường cho ăn cháo, hoặc cho ăn thức ăn hỗn hợp với số lượng ít (tránh viêm vú), sau đó cho ăn tự do.

3. Lợn nái nuôi con

3.1. Chăm sóc nuôi dưỡng lợn nái nuôi con

- Vận động: sau khi đẻ 5 - 7 ngày nên cho lợn nái vận động 30 phút/ngày. Chú ý bảo vệ bầu vú cho lợn mẹ, nếu bầu vú quá sệ chỉ cho vận động trong sân chơi. Lợn nuôi công nghiệp không có điều kiện cho vận động nên cần cung cấp đủ dinh dưỡng, khoáng và vitamin.

- Nuôi dưỡng lợn nái nuôi con không chỉ cung cấp dinh dưỡng cho duy trì cơ thể mà một phần dinh dưỡng rất quan trọng sẽ được dùng để phục vụ cho nhu cầu tiết sữa. Do cơ thể lợn mẹ rất ưu tiên cho việc tiết sữa cho nên nếu không cung cấp đủ chất dinh dưỡng, lợn mẹ sẽ phải huy động chất dinh dưỡng dự trữ trong cơ thể để tiết sữa dẫn đến lợn nái bị hao mòn nhiều và sẽ ảnh hưởng đến lần sinh sản sau.

- Trong giai đoạn nuôi con thường lợn nái được cho ăn tự do với hàm lượng protein thô trong thức ăn là 14% và năng lượng trao đổi là 3000Kcal/kg (lợn nội). Lợn ngoại ăn thức ăn có hàm lượng protein thô là 15 - 16% và năng lượng trao đổi là 3000Kcal/kg. Khẩu phần thức ăn phải đảm bảo đủ khoáng và vitamin, nếu thiếu canxi, có thể gây hiện tượng bại liệt. Dựa vào tiêu chuẩn ăn có thể phối trộn các thực liệu thành khẩu phần ăn hợp lý cho lợn nái.

- Lợn nái trong thời gian nuôi con cần tạo môi trường ngoại cảnh tốt, chuồng ấm, thoáng, lưu thông không khí tốt, không có gió lùa, tránh gây stress cho đàn lợn con, giữ yên tĩnh khi lợn mẹ cho con bú.

3.2. Vệ sinh - Phòng bệnh lợn nái nuôi con

* Vệ sinh

- Chuồng lợn nái nuôi con phải sạch sẽ, được vệ sinh thường xuyên, đảm bảo thoáng, sạch khô và ấm cho lợn con.

- Việc sử dụng chuồng lồng cho lợn, có hệ thống làm mát và thông gió tạo điều kiện rất thích hợp để chăn nuôi lợn nái năng suất cao

* Lịch dùng các loại vacxin

- Lợn nái mang thai: lần 1 trước đẻ 6 tuần, lần 2 trước đẻ 2 tuần. Tiêm nhắc lại đối với các lứa tiếp theo và tiêm 1 mũi trước đẻ 2-4 tuần.

(còn tiếp Bài 5)