TÁC DỤNG CỦA CÂY MUA - GS TS ĐỖ TẤT LỢI - CÂY THUỐC BÀI THUỐC VIỆT NAM

568. MUA

Melastoma candidum D.Don

Tên đồng nghĩa: Melastoma septemnerviun Lour.

Tên khác: Mua bà, đã mẫu đơn, co nát cám (Thái), bạch niêm, mạy nát (Tày), kiền ông điẳng đao (Dao)

Họ: Mua (Melastomataceae).

Tránh nhầm với nhiều loại mua khác như mưa đỏ hay mua ông (McÌastona sanguineuon Sms), mua núi hay mua thấp (Melastona dodecandrum Lour.), mua leo hay mua đây (Medinilla spirei GuiÌl ) cùng họ.

Cây nhỏ, cao 1 - 2m, có khi hơn. Cành non hơi có cạnh, phủ lông dạng vảy màu hồng, mọc áp sát. Lá mọc đối, hình bầu dục, dài 5 - 15cm, rông 3 - 9cm, eốc tròn hoặc hơi hình tim, đầu nhon, mật trên hấp vì có lông ngắn và cứng, mặt dưới nhiều lông mềm, gàn lá thường 5, hằn ở mật trên và nổi rõ ớ mặt dướn lá Cụm hoa là một xin phản đôi. ngắn. mọc ở dầu cành; lá bắc bao bọc cụm hoa, dài 2cm; hoa màu hồng. tím; đài phình ở gốc, hơi loe ở đình, có lông, 5 răng: tràng có 5 cánh rộng; nhị 10, loạt nhị to có bao phăn màu đỏ, ít uốn lượn, thẳng, loại nhò có bao phản màu. vàng, uốn lượn, cong ra phía ngoài. ngắn hơn; trung đới màu vàng, ở đưới bao phấn có 2 tai tròn cong về phía trên ở loại nhị nhỏ, và màu đỏ có 2 sừng mềm, thấp hơn ở loại nhị to, chỉ nhị màu vàng, hơi đet ở gốc; bầu hình cầu, nửa dưới hàn liên. nửa trên có vày ngắn, vòi nhuy màu đỏ, đầu nhuy màu lục.

Quả hình trứng, có lông, chứa cơm màu đỏ.

Mùa hoa quả : tháng 4 - 7

Phân bố, sình thái

Chì MJelastoma L.. có 4 loài ở Việt Nam, phân bố tải rác ở khảp các vùng nút và trưng du Mua được coi là loài đác hữu của vùng Đông Dương và Nam rung Quốc. 1uy nhiên, vùng phàn bố của nó có thể ở cả Thái Lan, Malaysia.

Ở Việt Nam, mua là cây rất quen thuộc từ vùng núi thấp (dướt 1000m) đến các tình vùng trung du, đôi kh gấp ca ở đồng bảng và hải đảo. Cày đặc biệt ưa sáng, chịu được han và có thể sống được trêu nhiều loại đaL Cây thường mo rải rác hay tạo thành quản thể thuần loạt trên các đổi cây bui, tràng sau nương rây, bờ ruông cao ở vùng núi và ven rừng. Mua cùng với sim, chổi xuể được coi là những cây chỉ thị trên đất chua, nghèa đính dưỡng. Mua ra hoa quả đều hàng năm. thụ phấn nhờ côn trùng hoặc gió, tát sinh tự nhiền tờ hạt Quả mùa chín là nguồn thức ăn của môi số loài ch, thú; hạt giống của nó phát tán đi khắp nơi theo phân chim, thú

Bộ phận dùng

Lá, thu hái quanh năm, dùng tươi hay phơi khô. Còn dùng rễ và quả

Thành phần hoá học

Lá mua chứa casalagin, procyamdin B - 2, helichrysolid

Tác dụng dược lý

Chất castalagin, procyandrin B-2 và hclichrysolid đều có tác dung hạ huyết áp. Lá, quả và rễ mua đều có tác đụng gây săn, sc (astringent).

Tính vị, công năng

Mua có vị chát, chua, tính bình, có tác dung hoá trẻ, tiêu tích, thu sáp, chỉ huyết, chỉ ly

Công dụng

Lá mua chữa viêm ruột, trèt hoá kém, iÍa: tiện thất thường, đi ngoài ra máu, viêm gan, đau tức vùng hạ sườn phải - liều dùng hàng ngày: 8 - lay dưới đạng thuốc sác. Có thể phối hợp với các ví thuốc khác như chỉ xác, mộc thông, hat muồng sao, agưu tát, mỗi ví 12g Lá mua 30g sác với 200ml nước còn šOml uống trong ngày còn chữa kinh nguyệt không đều.. Lá mua phối hợp với lá mè đất, mỗi vị 20g, sao vàng sắc uống chữa ứ huyết sau khi đẻ. E3 chữa vàng da, cây mua được dùng trong các bài thuốc sau:

a. Lá mua (sao vàng), lá thài lài tía, lá cối xay, lá khổ sám, rau má (môi thứ 20p). Sác đặc, uống làm 2 lần trước bữa ăn

b. Tá mua 20g, nhân trần 20g, chè vàng 12g, chỉ tử 12.g vỏ núc nác 12g, vỏ đại 12g. lá bỏ cu vẽ 12g, rau má 12g. thanh bì &g, sắc nước uống hoäc cô đạc thêm đường lam sirô uống.

c. Rễ mua phối hợp với lá trấi mỏ qua mỗi thứ 12g, sác uống làm môi lần. (Kinh nghiềm nhân dàn ở

vùng đồng bảng sông Cửu ].ong).

Dùng ngoài, lá mua tươi giã nát với lá cà, trộn với nước vo gạo đác, gói bằng vải sạch, hơ nóng, đắp chữa định râu, mun nhọt, vết thương bẩm tím.

Ở Trung Quốc. quả mua lốg, sao chấy, sắc nước uống chữa tử cuag xuât huyết. Rể mua chữa ly trực trùng, viêm tuyển vú, viếm khớp thấp, kinh nguyêL

kbóng đều

Ở Đầy Loan. thân và lá mua được dùng làm thuốc bạ sốt.