Xe điện đang gây ra căn bệnh toàn cầu mới

Khi xe điện (EV) ngày càng phổ biến trên toàn cầu, các nhà khoa học bắt đầu chú ý đến một tác dụng phụ bất ngờ: say xe. Ngày càng nhiều người dùng xe điện mới, đặc biệt là hành khách ngồi ghế sau, phản ánh rằng họ cảm thấy buồn nôn khi di chuyển. Điều này đã thúc đẩy các nhà nghiên cứu tìm hiểu nguyên nhân và tìm cách khắc phục hiện tượng khó chịu này.

Một lý do chính là vì nhiều người vẫn chưa quen với cảm giác ngồi trên xe điện. William Emond, một nghiên cứu sinh tiến sĩ chuyên về say xe tại Trường Đại học Công nghệ Belfort-Montbéliard (Pháp), giải thích rằng: “Não của chúng ta dựa vào trải nghiệm trước đó để đoán trước chuyển động. Nhưng khi đi xe điện – một trải nghiệm mới lạ – não không có đủ dữ liệu để dự đoán chính xác lực chuyển động, nên dễ dẫn đến cảm giác chóng mặt và buồn nôn.”

Trên xe chạy bằng động cơ xăng/dầu truyền thống, hành khách thường cảm nhận được độ rung của động cơ, tiếng máy gầm lên hay khung xe rung chuyển mỗi khi xe tăng hoặc giảm tốc. Những tín hiệu này giúp não chuẩn bị sẵn cho những thay đổi về chuyển động. Tuy nhiên, xe điện lại hoạt động gần như êm ái và yên tĩnh tuyệt đối, khiến hành khách khó nhận biết khi nào xe tăng tốc, giảm tốc hoặc chuyển hướng – và đó chính là lý do khiến não “đoán sai”, sinh ra cảm giác say xe.

Emond cho biết thêm: “Nếu bạn quen đi xe xăng, bạn đã quen với tiếng máy, lực kéo, độ rung. Nhưng khi lần đầu ngồi trên xe điện – một môi trường chuyển động hoàn toàn mới – não cần thời gian để làm quen.” Một nghiên cứu năm 2024 cho thấy có mối liên hệ rõ rệt giữa tình trạng say xe và độ rung đặc trưng của ghế ngồi trên xe điện. Một nghiên cứu khác từ năm 2020 cũng chỉ ra rằng việc thiếu tiếng động cơ là một trong những nguyên nhân gây ra cảm giác buồn nôn. Nói cách khác, sự êm ái và yên tĩnh của xe điện, dù mang lại cảm giác dễ chịu ở một số khía cạnh, lại vô tình làm thiếu hụt các tín hiệu cảm giác quan trọng mà não cần để dự đoán chuyển động.

Một yếu tố khác cũng đóng vai trò đáng kể là phanh tái tạo năng lượng – công nghệ tiêu chuẩn trên xe điện. Thay vì dùng phanh ma sát như xe truyền thống, hệ thống này làm chậm xe bằng cách thu hồi năng lượng về pin, dẫn đến quá trình giảm tốc chậm và êm hơn. Tuy nhiên, chính sự giảm tốc nhẹ nhàng, kéo dài này lại là một trong những nguyên nhân gây ra say xe, vì não không được cảnh báo rõ ràng về sự thay đổi tốc độ.

Về bản chất, say xe là do não nhận được các tín hiệu mâu thuẫn từ mắt, tai trong và cảm giác cơ thể. Ví dụ, khi bạn ngồi ghế sau và nhìn thấy nội thất xe yên tĩnh, nhưng lại cảm nhận được xe đang chuyển động, sự lệch pha thông tin này khiến não bị “bối rối”, dẫn đến cảm giác buồn nôn, chóng mặt và khó chịu.

​

Khả năng dự đoán chuyển động của xe đóng vai trò rất lớn trong việc tránh bị say xe. Người lái xe thường không bị say vì họ biết rõ mình sắp rẽ, dừng hay tăng tốc lúc nào. Trong khi đó, hành khách – nhất là ở hàng ghế sau – không có thông tin này và khó chuẩn bị tâm lý cho các chuyển động đột ngột. Emond ví dụ: “Giống như khi ta lần đầu bước vào môi trường không trọng lực – não không có trải nghiệm trước đó để tham chiếu nên dễ bị rối loạn cảm giác.”

Hiện nay, các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm nhiều cách giúp hành khách làm quen và thích nghi nhanh hơn với chuyển động của xe điện. Một số ý tưởng được đưa ra bao gồm: thêm âm thanh động cơ nhân tạo để tạo cảm giác quen thuộc, sử dụng hệ thống đèn nội thất tương tác để báo hiệu chuyển động, hoặc tích hợp tín hiệu rung nhẹ vào ghế ngồi để cung cấp phản hồi cảm giác phù hợp với tốc độ xe.

Hy vọng rằng khi xe điện ngày càng phổ biến, những cải tiến về thiết kế và công nghệ sẽ giúp các chuyến đi trở nên dễ chịu hơn – kể cả với những người dễ say xe nhất.

Theo Techspot, tecfhrum